Hans Achterhuis en de Utopie van de vrije Markt

Er is (alweer) een nieuw boek op de markt dat even - zonder een stropop aan te vallen, natuurlijk - gaat uitleggen dat de vrije markt een utopie is. De recensies tonen echter allemaal 1 voor 1 aan dat het boek, zoals zoveel, niet naar de kern gaat van de argumentatie voor een 'vrije markt'; zoals eigendomsrechten, kennisprobleem, economische calculatie, ondernemerschap, het comparatief voordeel van gedecentraliseerde, vrijwillige beslissingen versus politieke besluitvorming, etc.

Neen; het boek valt het fictieverhaal (u leest dat goed) van Ayn Rand 'Atlas Shrugged' aan en het monetaire beleid van Alan Greenspan. Je zou direct al moeten voelen dat er iets niet aan de haak is, als men een centralistisch en vaak bekritiseert beleid door de voorstanders van de vrije markt gebruikt wordt om het concept van 'de vrije markt' te bekritiseren, niet waar.

'k ben echter blij dat hij ook met 'originele' argumenten afkwam. 'k lees bijvoorbeeld in recensie van Dirk Verhofstadt op de website van zijn denktank liberales het volgende:

‘De grote vraag is evenwel hoe vrij mensen zijn die gedwongen worden te kiezen tussen de hongerdood en een schamel loontje dat hun toestaat om net te kunnen overleven’, schrijft Achterhuis.

Wat een intrigerende argumentatie. En vooral: nog nooit gehoord, natuurlijk! Nu staan de voorstanders van de vrije markt met hun mond vol tanden, zeg. Er heeft natuurlijk nog nooit iemand tegen het concept van een ('volledig') vrije markt geopperd dat er dan geen overheidsgeïnstitutionaliseerd systeem van redistributie is, en dat er dus misschien wel eens een probleem van 'de armen' is. Enfin; er zijn bijvoorbeeld geen boeken geschreven zoals 'From Mutual Aid to the Welfare State', 'Tethered Citizen: Time to Repeal the Welfare State', of 'A Life of one's own'. (Mijn recensie van dat laatste boek, vind je hier.) Indien je nog eens de argumenten tegen de welvaartsstaat, tegen dit soort van intuïtief misschien wel begrijpbare, maar al 100 keer weerlegde, argumenten kan ik zeker die recensie aanbevelen.) Het grote punt is dat mensen wel degelijk altruïstisch zijn, maar dat dit daarom niet geïnstitutionaliseerd moet worden via een systeem van dwang en centrale planning. Verder is de economische onderbouw van Achterhuis natuurlijk onzin; in een systeem van kapitaalsuitbreiding (meer met hetzelfde of met minder kunnen produceren), stijden de lonen van iedereen, wegens de competitie op de arbeidsmarkt. En de competitie is logisch; want er is niet zoiets als 1 homogeen 'arbeidersblok', waarbij iedereen dezelfde mogelijkheden heeft.

Als Achterhuis zijn werk gedaan heeft - 'k heb het boek niet gelezen, dus ik kan het niet met zeker weten - vraag ik me ook af of hij ook Greenspan zijn tekst 'Gold and Economic Freedom' zou bestudeerd hebben, die Greenspan gepubliceerd heeft in Rand's haar boek 'Capitalism: the Unknown Ideal'. Laten we daaruit meteen de 2de zin kopiëren:

They seem to sense - perhaps more clearly and subtly than many consistent defenders of laissez-faire - that gold and economic freedom are inseparable, that the gold standard is an instrument of laissez-faire and that each implies and requires the other.

of anders de laatste zin:

Deficit spending is simply a scheme for the confiscation of wealth. Gold stands in the way of this insidious process. It stands as a protector of property rights. If one grasps this, one has no difficulty in understanding the statists' antagonism toward the gold standard.

Kortom; een briljante tekst, die pleit voor de noodzakelijke samenhang tussen goud (of een commodity) als monetair systeem tegen een fiat systeem van voortdurende inflatie en verlaging van de rente. Dàt is waar de 'utopisten' van de vrije markt voor staan en is absoluut niet wat het beleid van de FED - waar Greenspan de baas van was - is. Het is misschien interessant om te weten waarom Greenspan deze (ideologische) verandering heeft gemaakt, maar dat ze er is; dat is zeker.

Maar we zijn er nog niet. Dirk Verhofstadt, in zijn recensie, maakte deze sneer naar Greenspan. Nu is het niet mijn bedoeling om Greenspan as such te verdedigen - ik weet ook niet wat die juist wel en niet vond - maar deze sneer gaat dieper, vermits die gericht is op een algemeen standpunt, dat ik ook deel:

Greenspan volgde Ayn Rand obsessioneel en was er zijn hele leven stellig van overtuigd dat de accumulatie van welvaart het best kon gebeuren door het voortdurend wegnemen van hindernissen binnen de vrije markt, door dereguleringen, privatiseringen en zo weinig mogelijk controle van de staat. Dat die maatregelen tot menselijke catastrofes leidden – zoals in Rusland na 1989 toen miljoenen mensen hun baan verloren, pensioenen niet meer uitbetaald werden en bovenal de levensverwachting voor het eerst in decennia daalde – deerde hem blijkbaar niet. Hij dacht dat het wel goed zou komen.

Klein detail is natuurlijk dat Rusland, sinds 1989, nooit uit de onderste regionen van de Economic Freedom Index is geraakt! Op dit moment staat het 143ste, en heeft minder economische vrijheid dan Haïti, Rusland en China... Nu wil ik gerust erkennen dat deze index niet absoluut is, maar lees gerust de redenen waarom het land zo laag staat; niet bepaald echt een 'utopische vrije markt' droom. Verder is het wel intrigerend dat de 'daling van de levensverwachting' sine qua non op het conto van 'de vrije markt' (die daar dus maar in redelijk beperkte mate aanwezig is) wordt geschreven; het systeem van het communisme is gevallen voor een rede, namelijk dat het politiek en economisch niet houdbaar was, dat het niet voldeed aan wat het beloofde. Het is nogal wiedes dat de welvaart daar al eens zou kunnen dalen; het gehele punt van de (economische) kritiek op een planeconomie is dat het middelen misalloceert, waardoor er na verloop van tijd een herallocatie moet gebeuren. Je kan het blijven pushen/uitstellen, maar dan voel je de schok eens zo hard; dat is exact wat er is gebeurd met de val in 1991. Verder is het natuurlijk ook zo dat op sociologisch/psychologisch vlak het land 70 jaar lang geleerd heeft corrupt te zijn en de staat als instrument te zien van belangen, waardoor het nogal niet raar is dat het daarna niet direct in de vrije markt utopie verandert... Indien je kritiek hebt, dat de voorstanders van de vrije markt niet direct kunnen plannen - vind je het raar dat het niet kan? - hoe je naar een vrije markt kan geraken; heb je gelijk. Maar Rusland as such nemen als een voorbeeld van een ideale vrije markt die toch niet voldoet wat 'de ideale vrije markt' belooft, is echter een stropop aanvallen.

Dirk heeft echter nog een knee-jerk reactie:

Achterhuis vermeldt het niet, maar Bob Barr, de presidentskandidaat voor de Libertarian Party bij de laatste verkiezingen in de VS, keerde zich tegen rechten voor homo’s, tegen het gebruik van marihuana om medische redenen, maar stemde wel voor de oorlog in Irak en voor de Patriot Act waardoor individuele rechten en vrijheden aan banden werden gelegd in ruil voor een virtuele veiligheid.

Dit is - zover ik weet - volledig waar en Bob Barr is daarvoor bekritiseert geweest. En redelijk hard zelfs. Het is nogal duidelijk dat de typische 'libertarian' geen voorstander is van de oorlog in Irak en de Patriot Act, vindt dat mensen zelf moeten kunnen beslissen of ze Marihuana nemen en evenzeer vinden dat wat mensen met elkaar doen, vrijwillig, op seksueel vlak, hun zaak is.

Ook intrigerend is dat Dirk Verhofstadt dit schrijft:

Beide landen (Nederland en België) , hebben net als de Scandinavische landen en tal van andere EU-lidstaten nog steeds een sterk sociaal zekerheidssysteem.

België heeft een sterk sociaal zekerheidssysteem? In ieder geval zijn een groot aantal jongerenorganisaties niet zo zeker of dit systeem wel zo sterk is, en hebben de actie 'Sociale Onzekerheid' opgericht. Enfin; zo sterk is onze sociaal zekerheidssysteem niet meer; de citroen is bijna uitgeperst.

Een ander, grappig, argument is het volgende:

Die groeide niet als een spontaan proces, zoals neoliberalen beweren, maar juist door heel wat maatregelen van de overheid en vaak met heel wat geweld. Zo verwijst hij naar de ontwikkeling van het kapitalisme in Engeland. ‘De opkomst van de marktsamenleving die in Engeland begon, ging gepaard met onderdrukking, uitbuiting en geweld’, zo schrijft hij terecht, daarvoor hoeft men maar Oliver Twist van Charles Dickens te lezen.

Het is waar de de Enclosure beweging een nationalisering was van de beschikbare gronden; en dat markten nooit 'zuiver' zijn. Dat is allemaal waar, maar dat betekent niet dat markten niet (deels) 'spontaan' ontstaan; mensen moeten niet gedwongen worden om te ruilen, te sparen, te ondernemen, in loonarbeid te gaan, etc. Dat betekent niet dat mensen niet gedwongen kunnen worden om die zaken te doen; het betekent alleen dat het niet hoeft. Verder is het natuurlijk een compleet holle zin om te schrijven dat x 'zomaar' gepaard ging met 'onderdrukking, uitbuiting en geweld'. Daar volgt immers niet uit dat het zo moet gaan - eenzelfde opmerking geldt over mensen die het socialisme/communisme bespreken in termen van 'het ging gepaard met geweld, dus het moet sowieso gepaard gaan met geweld'; dat is een drogredenering - wat je moet doen, is uitleggen waarom het alleen maar zo kan gaan - en daar zie ik, toch in de recensie van Dirk, geen uitleg voor. Verder is het natuurlijk niet zo dat er ineens een gigantische breuk is tussen 'pre-marktsamenleving' en 'de marktsamenleving'; beide werd er al kapitaal geaccumuleerd, in loonarbeid gegaan, etc. De mate waarin - en vooral: de welvaart geproduceerd - veranderde, maar spreken van een gigantische 'breuk', is op zich al historische onzin. (Niet dat Marxisten zich daaraan storen; die nog altijd die grote breuk maken/zien.)

En dat alles om hun utopie waar te maken, iets wat Friedman in de praktijk ook probeerde te doen in Chili na de staatsgreep in 1973 van Pinochet tegen de democratisch verkozen president Allende.

Natuurlijk moet er nog een rondje gelogen worden over het feit dat Friedman 'geprobeerd heeft' om (samen met Pinochet, natuurlijk) even wat economische vrijheid op te leggen. Friedman is pas enkele jaren na de machtsovername naar Chili geweest en heeft inderdaad advies trachten te geven, naar wat hij dacht dat goed was. Enfin; heel dat verhaal kan je nalezen in Norberg zijn kritiek op Naome Klein haar boek ('the shock doctrine'). Zijn kritiek vind je hier.

Enfin; het is weer een potje gescheld, met gekende argumenten die al lang en breed bekend en, op zijn minst, geprobeerd zijn te weerleggen. Zou Achterhuis verder gegaan zijn om dieper op deze argumenten in te gaan? 'k heb er maar de vraag naar.