De vergissingen van 'Fair and Square'

Er is (alweer, zou ik bijna durven zeggen) een nieuwe actiegroep om Europa te 'beschermen' van geïmporteerde producten, een pleidooi voor 'lokale' productie en al die zaken. De Nederlandstalige versie van het manifest laat echter weinig aan de verbeelding over: het is gebaseerd op slechte economische wetenschap en mensen die geloven in vrijheid, verantwoordelijkheid en eigendom behoren deze organisatie, naar mijn overtuiging niet te steunen.

Laten we enkele opmerkingen formuleren om dit punt hard te maken.

De eerste zin, laat al direct weinig aan de verbeelding over:

Fair & Square (F&S) is een sociale beweging die vraagt dat de producten in de Europese Unie gefabriceerd worden

Het is niet natuurlijk a priori gezegd dat ze bedoelen dat er protectionisme ingevoerd moet worden; maar het is moeilijk om een 'sociale beweging die vraagt naar x' anders te begrijpen dan een sociale beweging die vraagt voor overheidsinterventie. De moeilijkheid van deze interpretatie wordt, toegegeven, ook bemoeilijk door hun conclusie, die zich aan het einde van de tekst bevindt.

FAIR & SQUARE is geen oproep voor het boycotten van niet-Europese producten. (...)

informeer u bij iedere aankoop van om het even welk product. Enkel door uw selectieve en doordachte consumptie kan het milieu, de gezondheid en sociale zekerheid zowel voor u, uw kinderen als uw medemens ten goede veranderen.

Op het eerste zicht lijkt het dus simpelweg een sociale beweging die mensen bewust wilt maken van bepaalde zaken en hoopt dat men daar rekening mee houdt. En daar zit iets in. Bijvoorbeeld; het zou misschien voordelig zijn dat consumenten kiezen om iets meer te betalen voor een bedrijf dat geen slaven gebruikt, dan te kiezen voor goederen van bedrijven die wel slaven hebben, om zo dit laatste bedrijf onder druk te zetten om de slaven te bevrijden. Dit zou kunnen, maar we moeten nog altijd oplossen met zo'n aanbevelingen. Het is immers niet gezegd dat er geen onbedoelde gevolgen kunnen zijn, die tegen het oorspronkelijke doel in zouden gaan. Bijvoorbeeld: in plaats dat de slaven bevrijd worden door deze druk, worden ze afgeslacht. Ik zeg niet dat dit waarschijnlijk is, maar 'k wil het punt maken dat iets dat goed oogt en waar heel duidelijke economische én morele redenen voor zijn, nog steeds niet betekent dat het de meest wenselijke uitkomst zal hebben. Het is daarom dat ik een lichte scepticus - niet hetzelfde als een tegenstander - ben van het standaardverhaal van 'consumenten gaan de wereld ten goede veranderen'. Zelfs als consumenten massaal alleen nog producten zouden kopen die op een manier worden gemaakt die ik rechtvaardig/moreel verantwoord zou vinden (en dat is inderdaad een lagere standaard dan de meeste mensen), dan nog zou dat niet betekenen dat (1) alle onrechtvaardigheden uit de wereld zijn, of (2) dat dit per se wenselijk is voor de mensen die de onrechtvaardigheden ondergaan. Standaardeconomische analyse: als de waarde van een goed omlaag gaat, wordt er minder voor gezorgd. Als de waarde van een slaaf omlaag gaat...

In ieder geval; ik wijt uit. Het punt is dat zelfs als het simpelweg een onderneming is om te pleiten voor veranderingen van consumentenpatronen - wat volledig in hun recht is - dan nog ben ik niet overtuigd dat dit altijd en overal het beste is.

Als het echter toch niet meer is dan een excuus voor protectionisme, dan is het nogal duidelijk dat het op niets slaat. We zullen daarvoor de rest van hun argumenten even toelichten.

Europese producenten worden strenge regels opgelegd, zowel door de lidstaten als door de EU. Dit met als enige doel het milieu leefbaar te houden.
De zorg om het milieu in de lage loonlanden is geen prioriteit. Hopelijk komt hier in de toekomst verandering in, wat dan ook een positieve weerslag zal hebben op hun gezondheid… en de prijs van hun producten, net zoals in Europa.

Wel; enkele opmerkingen zijn hier noodzakelijk. Ten eerste is het helemaal niet duidelijk of dat het 'enige doel' van milieuregels is om het 'milieu leefbaar te houden'. Waarom zou het niet ook (of hoofdzakelijk) zijn om bepaalde belangengroepen tevreden te stellen waarbij de kost over de samenleving op quasi-onzichtbare wijze wordt verspreid? Het is nogal leuk voor upper-white middle class mensen om te pleiten voor het behoud van natuurgebieden, maar als er daardoor minder bouwgrond is enzo, stijgt wel de prijs van huizen voor iedereen. Zij kunnen dat weliswaar betalen, maar er zijn natuurlijk ook mensen met iets minder in de wereld...

Ten tweede; het is nogal wiedes dat 'zorg om het milieu' een weerslag zal hebben op de 'gezondheid', maar het is niet te hopen dat er in de toekomst zorg voor het milieu komt vanuit overheidswege in derde wereld landen. Gezondheid, net zoals alles, is een marginale trade off. Dat zien we elke dag: veel mensen leven helemaal niet zo gezond, omdat ze vinden dat ze dan teveel aan levenskwaliteit moeten inboeten en vice versa. Die afwegingen moet iedereen voor zich maken. Dit betekent niet dat alles moet kunnen en alles moet mogen; de externaliteiten van vervuiling kunnen wel degelijk negatieve effecten hebben op onschuldigen - zeker in gebieden met onderontwikkelde juridische bescherming. Maar dan nog is het niet zomaar zeker dat het 'goed' zou zijn dat de overheden daar bezig gaan zijn met 'milieuregulering' eerder dan met het beschermen van eigendomstitels en gezondheid vis a vis concrete vervuilers, in plaats van het macro-beheer van 'het milieu' in het algemeen.

Ten derde; het is correct dat deze regels een impact hebben op de prijzen; een hogere prijs dan anders het geval zou zijn... Soms is dit niet zo'n probleem, i.e. wanneer de 'lagere' prijs onrecht zou betekenen. (Als ik als bedrijf gewoon mijn afval op jouw grond mag dumpen, zal ik een lagere kost hebben en dus een lagere prijs, maar dat is niet per se voordelig as such.) Maar ad hoc reguleringen zijn hier geen typisch voorbeeld van; die worden doorgaans gelegitimeerd met 'algemeen belang' en andere fantasieën. Regulering zorgt ervoor dat de prijs stijgt; waarom dat dit wenselijk is voor derde wereld landen snap ik niet zo goed?

De strenge controles op de productveiligheid waaraan de Europese fabrikanten onderworpen worden beperken de kansen op allergieën, kanker, intoxicaties, ongevallen enz. zowel voor de consument, als voor de arbeiders die het product vervaardigen.

Het transport per zeeschip (zwaar milieubelastend!) kan veel schade veroorzaken omdat uiterst giftige stoffen gebruikt worden in de containers om schimmels te bestrijden. Bovendien zijn de productiemethoden in de lage loonlanden veelal gevaarlijk voor de arbeiders en de producten besmet met ingrediënten die in Europa verboden zijn. Een groot deel van de ingevoerde producten is dan ook giftig en een gevaar voor de volksgezondheid. Daarom moeten de ingevoerde producten beter onderzocht worden bij aankomst in Europa. De enige maatstaf voor productveiligheid die hier dient gehanteerd te worden is de kwaliteitsnorm die ook aan onze Europese bedrijven opgelegd wordt. Zo niet wordt de consument om de tuin geleid en is dit concurrentievervalsing ten nadele van de Europese bedrijven. Ook de arbeiders van buiten Europa dienen beschermd te worden met productiemethoden en processen die hen vrijwaren van ziekte of gevaar.

Dit is maar een pleidooi voor ordinair protectionisme.

Ten eerste gaat het uit van de vooronderstelling dat alle regels van de EU goed, wenselijk en de marginale trade off analyse overleven. Quod non. Indien dat zo zou zijn; dan zou er in een markt tendensen zijn om deze marginale trade off analyse zelf te creëren.

Ten tweede: alle distributeurs hebben hun eigen kwaliteitscontrole-mechanismen, die ervoor zorgen dat ze hun consument niet vergiftigen.

Ten derde: het feit dat, bijvoorbeeld, het transport per zeeschip 'zeer vervuilend' is, is volledig en duidelijk irrelevant. De reden is om dit argument te maken je een vergelijkende analyse moet maken en geen absolute. Het is immers wiedes dat de vervuiling van het transport moet vergeleken worden met de extra kost - in termen van milieuvervuiling en andere - dat het met zich mee zou brengen om het goed ter plaatste te maken. Het is verre van altijd duidelijk dat dit zo is. Natuurlijk kan je een Pigouviaans argument maken dat de vervuiling niet geheel geïncorporeert worden in de kosten en dit zal mogelijkerwijze wel eens juist kunnen zijn. Maar dan nog moet er een vergelijkende analyse gemaakt worden van de vervuilende effecten. Als zeeschepen echt 'zo' gevaarlijk zou zijn, dan zou elk continent gewoon op zijn eigen continent moeten blijven produceren, want het is toch zo veel te vervuilend om zaken te vervoeren...

Ten vierde; op zich kan je de assumptie van 'vervuilend' bekritiseren. Is 'vervuiling' per se zo erg? De vraag is: hangt van de kost van het niet-vervuilen af. En met 'kost' bedoel ik niet alleen 'geld', maar het geheel van andere alternatieven. 2 extreme voorbeelden. Stel dat ik iets zou kunnen recycleren voor 10 euro en het niet recycleren zal enkele miljarden euro schade veroorzaken. ('k ken zo geen voorbeeld, maar stel.) Dan heeft het zin om te recycleren. Maar stel dat de vergelijking omgekeerd is, heeft het dan zin? Natuurlijk niet! Het is evident dat in de wereld waarin we leven er niet zo'n situatie is, maar het punt - dat er marginale afwegingen zijn - is er wel. En zonder een kosten/batenanalyse kan je dat niet zomaar zeggen.

Ten vijfde; 'ene groot deel van de producten is giftig en gevaarlijk voor de volksgezondheid', indien dàt waar zou zijn, lijkt het me in ieder geval dat er een grootschalig overheids- en marktfalen is. Overheidsfalen vermits zij toch de autoriteit hebben geclaimd om al die zaken te controleren en ervoor te zorgen dat we veilig zijn. Marktfalen omdat zij toch zogezegd ons zouden dienen. Iets zegt me echter dat er niet zoveel producten zo gevaarlijk zijn als ze willen doen insinueren met deze terminologie. Let op dat er geen data wordt gegeven en er wordt gekozen voor woorden die geen exacte hoeveelheid zijn. Achteraf is het dan ook eenvoudig te zeggen: 'ja, maar, we bedoelden helemaal niet dat het zo erg was...'

Ten zesde: waarom wordt 'de consument' om de tuin geleid als de producten aan een andere kwaliteit worden beoordeeld als de europese in hun beoordeling of ze legaal zijn? Hier is natuurlijk geen 'om de tuin leiden', want de consument houdt daar gene rekening mee. Dit kijkt gewoon naar het product zelf en maakt op basis daarvan een beoordeling. Verder is er natuurlijk de distributeur die ook een oordeel velt - die wilt zijn cliënten niet kwijt - en het kan hem, terecht, niet schelen of het de 'regels van de EU' doorstaat of niet. Dat kan consumenten immers niet echt schelen.

Ten zevende; het feit dat ze roepen dat dit 'oneerlijk' is voor de Europese bedrijven is misschien wel waar, maar daaruit volgt niet dat het een goed idee is om 'dezelfde' kwaliteitsnorm op te leggen - integendeel. Als blijkt dat de Europese bedrijven uit de markt worden geconcurreerd, dan zijn er 2 zaken die gedaan kunnen worden. Idealiter wordt de regulering opgeheven: het is duidelijk dat de Europese consument die regels niet nuttig vindt. Hij kiest immers zodanig veel voor de buiten Europese producten dat de Europese producenten niet uit de kosten geraken. Dit betekent dat de regels die de EU oplegt slecht zijn voor de consument. Eerder dan te pleiten voor protectionisme als de Europese bedrijven niet kunnen concurreren, behoort men (1) deze discrepantie in regels met veel vreugde te verwelkomen, want de consument heeft meer keuze en (2) te pleiten voor het weg doen van deze regels. Als dat echter geen optie is, is het nog steeds geen goed idee om protectionisme in te voeren. Immers: comparatieve voordelen geldt nog steeds. De niet-Europese ondernemingen accepteren alleen euro's om hier weer zaken te kopen. In plaats van deze falende (onder de huidige regels) industrie te willen redden door méér regels in te voeren (alweer: idealiter worden de regels weggehaald), laat men gewoon comparatieve voordelen spelen en laat men dus investeren in iets anders in Europa.

Ten achtste; de holle slogan dat arbeiders 'beschermd moeten worden van productieprocessen' is zo'n ongelooflijk holistische uitspraak dat ze geen waarde heeft. Ja, er valt iets te zeggen dat arbeiders niet behandeld moeten worden als slaven en dat ze een redelijk inzicht moeten hebben in de gezondheid- en risicosituatie waarin ze werken. (Men zou kunnen argumenteren dat het fraude is indien er doelbewust informatie wordt achtergehaald, maar daar ga ik nu niet op in. 'k ga hier gewoon de meer gematigde case verdedigen dat er misschien iets te zeggen valt dat ze geïnformeerd moeten worden.) Maar informatie is niet hetzelfde als regulering. Dezelfde reguleringen doorvoeren is het equivalent van de kostprijs per arbeider enorm laten stijgen, waardoor de onderneming daar (1) niet meer kan functioneren of (2) alleen maar veel lagere lonen kan uitbetalen. Zelfs als daa rproductieprocessen zijn die 'gevaarlijker' zijn, dan nog volgt daar niet uit dat je dat moet reguleren. Gegeven de mogelijkheden in armere landen is het niet zo dat het wenselijk is dat je dat maar weg reguleert: de alternatieven zijn misschien nog erger - maar minder eenvoudig te reguleren. En als je alles echt zou kunnen reguleren, dan zijn ze misschien wel heel veilig, maar kunnen ze zelf niet meer kiezen om meer risico te nemen in ruil voor ene hoger loon. De holistische slogan die ze daar gebruiken is het equivalent van te eisen dat werknemers uit niet-europese landen als kinderen worden behandeld: ze zijn immers niet in staat om zelf een oordeel te vellen over de risico's die ze op zich willen nemen.

Iedere werknemer in Europa verdient een eerlijk loon voor het werk dat hij/zij doet. Dit wordt gegarandeerd door de sociale wetgeving. De prijs van deze sociale zekerheid in Europa zit vervat in de kostprijs van de producten. Veel arbeid wordt gedelokaliseerd naar de lage loonlanden in naam van de vrije markt zonder evenwel rekening te houden met het verlies aan sociale draagkracht in Europa. De arbeidsomstandigheden ginds zijn verre van gelijkwaardig aan de onze. Kinderarbeid, gebrek aan sociale zekerheid, uitbuiting, kortom een gebrek aan arbeidsethiek maakt dat wereldmerken daar voor een prikje kunnen produceren. Wie zal onze pensioenen betalen of onze gezondheidszorg financieren? Wie zal de sociale voorzieningen voor de werknemer uit de lage loonlanden betalen? Dit kan niet met goedkope producten omdat sociale zekerheid -of ze nu gegarandeerd wordt door de overheid of de private sector- een kostprijs heeft.

Ten eerste: Dat is gewoon het bruttoloon van de werknemer en voegt niet toe aan de prijs van die werknemer! Die werknemer is dit loon waard - anders zou dat niet betaald worden. Wat ze hier dus zeggen is simpelweg dat de lonen die uitbetaald worden een deel is van de kost van het product. Ja, dat klopt. ('k ga hier zelfs niet eens een opmerking maken dat ze hier gebruik maken van een arbeidstheorie van waarde. 'k wil dat nog op een positieve manier interpreteren en er van uitgaan dat ze het correcte bedoelen.)

Ten tweede: Het is helemaal niet zo dat er wordt gedelokaliseerd wordt omwille van de hoogte van het loon, maar omwille van zaken zoals gebrekkige flexibiliteit (mede veroorzaakt door de wettelijk afgedwonge lonen, maar geen oorzaak op zich), overdreven kostenverhogingen door reguleringen en dergelijke zaken. Hoge lonen op zich zijn geen oorzaak. Dat kàn ook niet. Er is immers geen enkele verplichting om een loon te betalen: als de werknemer (en zijn productiviteit): neem hem dan niet aan.

Ten derde: het is waar dat de 'arbeidsomstandigheden daar niet hetzelfde zijn', maar delokalisering zorgt voor een evolutie naar verbeterde arbeidsomstandigheden. Dit is immers nogal logisch: 'delokalisering' is niets anders dan kapitaalsinvestering in de derde wereld. Meer kapitaal zorgt voor hogere productiviteit per werker, wat op zijn beurt zorgt dat hogere lonen mogelijk zijn. Als genoeg bedrijven dit doen, stijgen de lonen daar door de concurrentie - net zoals ze hier gestegen zijnd oor de concurrentie en door kapitaalsinvesteringen.

Ten vierde: 'wie zal de sociale zekerheid betalen'? Wel; niet de ondernemingen als je ze zal dwingen om ze hier te houden, natuurlijk. Het pleidooi dat ze houden is niets anders dan de oude vriend mercantilisme, i.e. 'we moeten alle productiezaken hier houden, anders gaan we armer worden!' Maar niets is natuurlijk minder waar: door de emigratie van kapitaal wordt de wereldarbeisdeling groter en efficiënter met meer welvaart over de gehele aarde tot gevolg. Het is waar dat we hier in het Westen een probleem hebben met pensioenen en dergelijke maar dit wordt niet veroorzaakt door het wegtrekken van kapitaal, maar door kapitaalsconsumptie. Kapitaalsconsumptie is het concept dat er meer gespaard wordt dan in een vorige, bepaalde tijd. Dit gebeurt door herverdelingsprogramma's zoals de pensioenen, werkloosheidsuitkeringen, subsidies, etc. De manier om te zorgen dat het effect hiervan wat geminderd wordt is door de vrije stroom van kapitaal toe te laten. Als je kapitaal artificieel hier zou kunnen laten houden, zorgt dit alleen maar voor een kleinere output van gelijk kapitaal. Zo ga je inderdaad de pensioenen niet kunnen betalen...

Ten vijfde; kortom 'voor een prikje produceren', betekent ook 'voor een prikje kunnen verkopen' aan mensen die, bijvoorbeeld, nu al een veel te laag pensioen hebben. Alweer: stoppen met te hameren op fabrieken die wegtrekken en stoppen met hameren op consumptie aanzwengelen. Het omgekeerde - ook al is dat minder populair - is de weg naar meer welvaart: meer sparen en de vrije stroom van kapitaal.

Het is duidelijk wat het finale oordeel over deze beweging moet zijn: Mercantilisme en protectionisme, een vleugje Keynesianisme, we verpakken het groen en sociaal en we verkopen het als een maatregel dat ons gezond en welvarend zal hebben. Maar een gezonde analyse toont wat het is: het zoveelste voorstel gebaseerd op de oude drogredenen dat niets anders zal bereiken dan minder welvaart en meer controle van de overheid over onze (leef)wereld. Liberalen kunnen dit alleen maar verwerpen.